საბჭოთა კავშირის დანგრევის შემდეგ არსებობდა მოსაზრება, რომ რუსეთი დასავლეთის მოკავშირე უნდა გამხდარიყო და უარი ეთქვა იმ ტრადიციაზე, რომელიც მეტოქეობას ეფუძნებოდა, განსაკუთრებით ცივი ომის პერიოდში.

1990-იანი წლების პირველ ნახევარში, არსებული ეკონომიკური და პოლიტიკური ქაოსისა და დასავლეთთან მნიშვნელოვანი ჩამორჩენის ფონზე, ეს მიდგომა ერთი შეხედვით უალტერნატივო ჩანდა. თუმცა ვითარება მკვეთრად შეიცვალა 1996 წელს, როცა რუსეთის საგარეო საქმეთა მინისტრად ევგენი პრიმაკოვი დაინიშნა.

_{ბორის ელცინი და ევგენი პრიმაკოვი, 1998 წელი.}

მინისტრად დანიშვნამდე ის სხვადასხვა თანამდებობაზე მუშაობდა, მათ შორის საგარეო დაზვერვის უფროსად და ერაყში გორბაჩოვის წარმომადგენლად. წინამორბედისგან განსხვავებით, პრიმაკოვს მკაფიოდ ჰქონდა გადაწყვეტილი, რომ რუსეთს დასავლეთის მოკავშირის გზიდან უნდა გადმოეხვია და სხვადასხვა, ირიბი თუ პირდაპირი მეთოდებით, შეემცირებინა აშშ-ის გავლენა.

_{ევგენი პრიმაკოვი და აშშ-ის პრეზიდენტი, ბილ კლინტონი, 1996 წელი.}

მისი მთავარი ხედვა იყო მულტიპოლარული სამყარო, სადაც ერთი სახელმწიფოს დომინაცია არ არსებობს და რუსეთს ამ გზით შეეძლო ერთ-ერთი, თუ არა ერთადერთი, მთავარი მოთამაშის როლის მორგება. ამის საილუსტრაციოდ ხშირად იხსენებენ 1999 წელს ვაშინგტონში პრიმაკოვის შეწყვეტილ ვიზიტს, როდესაც ნატოს მიერ სერბეთის დაბომბვის გამო მან თვითმფრინავის პილოტს მოსკოვში დაბრუნება უბრძანა.

პრიმაკოვის დოქტრინა - ძირითადი მიზნები

ევგენი პრიმაკოვი რუსეთის საგარეო საქმეთა მინისტრი იყო 1996-1998 წლებში, ხოლო 1999 წლამდე - პრემიერ-მინისტრის პოსტს იკავებდა. ბორის ელცინის გადადგომის შემდეგ, მან საპრეზიდენტო არჩევნებში მონაწილეობა გადაწყვიტა, თუმცა კანდიდატურა მალევე გაიწვია და მოგვიანებით, ახლად არჩეულ ვლადიმირ პუტინის ახლო მოკავშირე გახდა.

_{ვლადიმირ პუტინი და ევგენი პრიმაკოვი, 1999 წელი.}

მთავრობაში ყოფნის პერიოდში მან შეიმუშავა დოქტრინა, რომლის თანახმადაც რუსეთისთვის მიუღებელია საერთაშორისო სისტემა, სადაც უპირატესი ერთი სახელმწიფოა. ეს კონცეფცია 1990-იანი წლების მეორე ნახევარში შეიქმნა, როდესაც მთავარ საფრთხედ აშშ-ისა და მისი მოკავშირეების დომინანტობა აღიქმებოდა. ეს პრინციპი დღემდე რჩება რუსეთის საგარეო პოლიტიკის მნიშვნელოვან ქვაკუთხედად.

ყოფილი საგარეო საქმეთა მინისტრის მიერ შემუშავებული კონცეფციის თანახმად, რუსეთის ეროვნული ინტერესების დაცვა შესაძლებელია მხოლოდ მრავალპოლარულ სისტემაში, სადაც რამდენიმე ძლიერი მოთამაშეა და მათი ინტერესები შეზღუდავს აშშ-ის დომინანტურ გავლენას. პრიმაკოვის აზრით, საჭიროა „ქაოსი“, რომელიც სხვადასხვა სახელმწიფოების კონსენსუსით იქმნება და არა ერთი სახელმწიფოს დომინაციით.

ვლადიმირ პუტინი და ევგენი პრიმაკოვი, 1999 წელი.

ამ კონტექსტში განსაკუთრებული მნიშვნელობა მიენიჭა ჩინეთსა და ინდოეთს, რადგან მათი დახმარებით შესაძლებელია აშშ-ის დომინაციის შემცირება და ძალთა ბალანსის დამყარება.

საბოლოო ჯამში, შეიძლება ითქვას, რომ ევგენი პრიმაკოვის დოქტრინა სამ ძირითად პრინციპს ეფუძნება:

1. რუსეთის დომინაცია პოსტსაბჭოთა სივრცეში - რუსეთის ეროვნული უსაფრთხოებისთვის გადამწყვეტ მნიშვნელობას წარმოადგენს პოსტსაბჭოთა ქვეყნებთან მჭიდრო პოლიტიკური და ეკონომიკური ინტეგრაცია, რაც მოსკოვს მათზე ძლიერი გავლენის საშუალებას აძლევს. ეს პრინციპი ვრცელდება არა მხოლოდ ცენტრალურ აზიაზე, არამედ ნაწილობრივ ახლო აღმოსავლეთზეც;

2. ნატოს გაფართოების შეჩერება: რუსეთისთვის სტრატეგიული მნიშვნელობის საკითხს წარმოადგენს ალიანსის აღმოსავლეთ ფლანგზე გაფართოების შეჩერება, რაც აშშ-ისა და მისი პარტნიორების გავლენის შესუსტებას გულისხმობს. ტრანსატლანტიკური კავშირის (აშშ, კანადა, ნატო) განეიტრალება კრემლისთვის ეროვნული უსაფრთხოების ფუნდამენტურ პრიორიტეტს წარმოადგენს;

3. ჩინეთისა და ინდოეთის როლი: პოტენციურ გლობალურ მოთამაშეებთან - ჩინეთთან და ინდოეთთან - პარტნიორობა აშშ-ის ჰეგემონიის დასუსტებისა და მრავალპოლარული საერთაშორისო სისტემის ჩამოყალიების საშუალებას იძლევა. პრიმაკოვი კარგად აცნობიერებდა, რომ კრემლი ვერ გაუწევდა პირდაპირ მეტოქეობას ვაშინგტონს, ამიტომ აუცილებლად მიაჩნდა რამდენიმე ცენტრის გაჩენა, რასაც უნდა შეეზღუდა ერთი ქვეყნის დომინაცია მსოფლიო პოლიტიკაში.

პრიმაკოვის დოქტრინა პრაქტიკაში

დოქტრინის პრაქტიკაში განხორციელება ვლადიმირ პუტინის ხელისუფლებაში მოსვლის შემდეგ ხდება, თვალსაჩინო მაგალითი კი 2008 წელს საქართველოსთან ომი იყო.

საქართველოში სამხედრო ინტერვენცია ეფუძნებოდა დოქტრინის პირველ პრინციპს – პოსტსაბჭოთა სივრცე რუსეთის გავლენის სფეროა. რუსეთმა მთელ მსოფლიოს აჩვენა, რომ აღნიშნული გეოგრაფიული არეალი მისი გავლენის სფეროა, სადაც სხვებისთვის ადგილი არ არის. ეს განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი იყო ფერადი რევოლუციების ფონზე.

_{რუსი ჯარისკაცები, 2008 წლის აგვისტოს ომი.}

გარდა ამისა, 2007 წლის მიუნჰენის უსაფრთხოების კონფერენციაზე ვერბალური მუქარა და შემდგომ 2008 წლის საქართველოს ტერიტორიების ოკუპაციამ აჩვენა, რომ ნატოს აღმოსავლეთით გაფართოება შეფერხდება. ეს შეესაბამება დოქტრინის მეორე პრინციპს.

საქართველო არ ყოფილა უკანასკნელი მაგალითი. 2014 წელს რუსეთმა მოახდინა ყირიმის ანექსია და დაიწყო ომი უკრაინის აღმოსავლეთ ნაწილში, ხოლო 2015 წელს მისი სამხედრო ძალები სირიაში გამოჩნდნენ. ამ ეტაპზე, პროცესის კულმინაციად კი შეიძლება ჩაითვალოს 2022 წელს უკრაინაში დაწყებული სრულმასშტაბიანი ომი.

_{რუსი ჯარისკაცები კიევის მისადგომებთან, 2022 წლის მარტი.}

მოქმედებაში მოვიდა პრიმაკოვის დოქტრინის მესამე პრინციპიც, რომლის პრაქტიკულ გამოხატულებად შეიძლება ჩაითვალოს BRICS - გაერთიანება, რომელიც თავდაპირველად მოიცავდა ბრაზილიას, რუსეთს, ინდოეთს, ჩინეთსა და სამხრეთ აფრიკას, ხოლო 2024-2025 წლებში გაფართოვდა ეგვიპტით, ირანით, არაბთა გაერთიანებული საამიროებით, საუდის არაბეთით, ეთიოპიითა და ინდონეზიით. დღეს ეს ბლოკი აერთიანებს მსოფლიოს მოსახლეობის ნახევარზე მეტს და წარმოადგენს ეკონომიკური ძალაუფლების მნიშვნელოვან ცენტრს, რომლის მიზანიცაა აშშ-ისა და დასავლეთის დომინაციის შესუსტება და მრავალპოლარული მსოფლიო წესრიგის დამკვიდრება.